Rozszerzanie diety dziecka, czyli przygoda z nowymi – po mleku mamy – smakami, może wydawać się trudne.
Rodzice i opiekunowie często zastanawiają się, jakimi kryteriami kierować się przy wyborze żywności uzupełniającej i gdzie ją kupować. Nie ma bowiem gwarancji, że dostępne w sklepie lub na targu warzywa czy owoce są odpowiednie dla wrażliwych i wciąż rozwijających się organizmów niemowląt i małych dzieci. Czym jest bezpieczna żywność i jak jej szukać?
Koncepcja programowania żywieniowego we wczesnym okresie życia zakłada, że czynniki żywieniowe w okresie płodowym, niemowlęcym i wczesnodziecięcym mają znaczący wpływ na zdrowie teraz i w przyszłości. Właściwy sposób żywienia w szczególnym czasie 1000 pierwszych dni życia jest elementem profilaktyki chorób dietozależnych, w tym otyłości, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy typu 2.
Ze względu na niezwykle istotną rolę, jaką właściwa dieta pełni w krótko- i długofalowym rozwoju najmłodszych, warto zdobywać rzetelną wiedzę nie tylko na temat prawidłowego żywienia, ale również z zakresu obecnych w żywności zanieczyszczeń.
Rodzaje zanieczyszczeń żywności
Potencjalnie obecne w żywności szkodliwe dla zdrowia metale – np. kadm, ołów, rtęć czy cyna – to jedne z najgroźniejszych i najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń. Ich osadzanie się na roślinach, a następnie przenikanie do gleby to konsekwencja m.in. procesów spalania paliw. Potencjalna obecność metali w warzywach czy owocach wynika z zanieczyszczenia środowiska, które z kolei jest związane głównie z intensywnym rozwojem przemysłu. Szczególnie wysoka zawartość tych szkodliwych substancji chemicznych może pojawiać się w warzywach, m.in. sałacie, burakach, marchwi czy ziemniakach*. Metalami zanieczyszczone bywają również zboża, a w dalszej kolejności wszelkie powstałe na ich bazie przetwory i mąka*.
Niekorzystne działanie metali na zdrowie wiąże się przede wszystkim z faktem, że nie ulegają one biodegradacji i są kumulowane w organizmie w ciągu całego życia – np. w tarczycy, trzustce, mięśniach, wątrobie, kośćcu i mózgu. Na kumulację kadmu i rtęci narażone są głównie nerki i wątroba. Ołów z kolei kumuluje się głównie w układzie kostnym*.
Kolejnym niebezpiecznym zanieczyszczeniem chemicznym są stosowane w rolnictwie pestycydy. Ich rolą jest ochrona roślin uprawnych – walka ze szkodnikami, usuwanie chwastów czy innego rodzaju polepszanie kondycji upraw. Pozostałości pestycydów w ilościach przekraczających normy dopuszczone w produktach żywnościowych mogą być przyczyną licznych chorób, np. zmian nowotworowych, uszkodzeń układu odpornościowego, zaburzeń hormonalnych, chorób układu oddechowego, trawiennego, chorób skóry i innych.
Wysokie ryzyko niesie za sobą również zanieczyszczenie żywności azotanami, służącymi roślinom do syntezy białka. Poza azotem naturalnie występującym w przyrodzie, przy uprawach stosuje się zawierające go nawozy – nadmiar tego pierwiastka skutkuje jego kumulacją w roślinach.
Azotany (V) są stosunkowo mało toksyczne. Zagrożenie stanowią natomiast (od 6 do 10 razy bardziej szkodliwe) azotany (III), wg dawnej nomenklatury znane jako azotyny. W organizmie człowieka ok. 5% spożytych azotanów (V) ulega redukcji do azotanów (III)*. Azotany znaleźć można zarówno w pożywieniu – najwięcej w buraku ćwikłowym, białej kapuście, marchwi i pomidorach, jak i w wodzie**. Co więcej, nieodpowiednie przechowywanie warzyw może skutkować redukcją azotanów (V) do azotanów (III).
Pomimo zagrożenia zanieczyszczeniem żywności toksycznymi związkami, odpowiednie regulacje prawne zapewniają, aby wprowadzane na rynek produkty nie zawierały ich w ilościach mogących negatywnie wpływać na zdrowie. W celu zapewnienia najwyższego bezpieczeństwa wszystkim grupom konsumentów, dopuszczalne normy obecności poszczególnych zanieczyszczeń są ściśle określone prawnie. Wymagania w stosunku do żywności przeznaczonej dla szczególnej grupy – niemowląt i małych dzieci – są znacznie bardziej restrykcyjne w porównaniu z żywnością przeznaczoną dla osób dorosłych. Uprawy dla niemowląt są dlatego selekcjonowane i poddawane odrębnym testom oraz badaniom. Maksymalne zawartości metali w produktach dla niemowląt i małych dzieci są nawet do kilkudziesięciu razy niższe niż w przypadku żywności ogólnego przeznaczenia*. Restrykcyjne prawo wyznacza również poziom azotanów, który w produktach dla najmłodszych jest 35 razy niższy. W przypadku pestycydów, normy na ich pozostałości w porównaniu z produktami przeznaczonymi dla osób dorosłych są aż do kilku tysięcy razy bardziej surowe*.
Produkty bezpieczne – czyli jakie?
Apetycznie wyglądające warzywa czy owoce są odpowiednie dla dorosłych, jednak mogą zawierać zanieczyszczenia w ilości, która nie jest akceptowalna dla najmłodszych. Komponując jadłospis dziecka, warto wybierać bezpieczną żywność stworzoną specjalnie z myślą o potrzebach niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia. Takie produkty spełniają rygorystyczne normy w zakresie pozostałości metali, pestycydów, azotanów czy mikotoksyn, dyktowane przez prawo Unii Europejskiej oraz prawo polskie.
Bezpieczne produkty charakteryzuje również wieloletnia, poparta długim procesem weryfikacji i zaufaniem współpraca producenta z dostawcami warzyw i owoców, a także dająca gwarancję najwyższej jakości kontrola procesu produkcji oraz liczne testy.
Ważne są również informacje umieszczone na produktach – to źródło istotnej wiedzy na temat jakości i bezpieczeństwa żywności. Kolorowa etykieta czy rysunek nie świadczą bowiem o tym, że posiłek jest bezpieczny i prawidłowo zbilansowany. Podając dziecku produkt z odpowiednim oznaczeniem wiekowym, np. dla niemowlęcia po 6. czy 9. miesiącu życia, możemy mieć pewność, że to posiłek nie tylko uwzględniający wymagania rozwijającego się organizmu, ale także wolny od zagrożeń wynikających z obecności zanieczyszczeń w ilości, która mogłaby zaszkodzić najmłodszym konsumentom.
Zdrowie i bezpieczny rozwój każdego dziecka to podstawa jakości dorosłego życia. Zadaniem rodziców jest dostarczanie najmłodszym wysokiej jakości, bezpiecznej i odpowiednio zbilansowanej żywności, która zapewni im odpowiedni rozwój.
*Artykuł został opracowany na podstawie Raportu „Bezpieczeństwo żywności a potrzeby żywieniowe niemowląt i małych dzieci”, dostępnego na stronie: http://www.1000dni.pl/media/informacje-prasowe/489-raport-bezpieczenstwo-zywnosci-a-potrzeby-zywieniowe-niemowlat-i-malych-dzieci
** http://gis.gov.pl/images/bz/prawo/2006-1881_pl_zaniecz.pdf
Ewa Wróblewska, specjalista ds. żywienia BoboVita
